Sigara Kısırlık Yapar mı?

Sigara kullanımı, yalnızca akciğer hastalıkları, kalp-damar sistemi bozuklukları veya kanser ile değil; aynı zamanda üreme sağlığı üzerinde de ciddi yıkıcı etkilere sahiptir. Yapılan birçok çalışma, hem erkeklerde hem kadınlarda sigaranın doğurganlık kapasitesini azalttığını, hormonal dengesizliklere yol açtığını ve infertilite (kısırlık) riskini artırdığını göstermektedir. Bu yazıda, sigaranın kadın ve erkek üreme sağlığı üzerindeki etkileri bilimsel yönüyle detaylı bir şekilde incelenecek; hücresel mekanizmalar, hormonlar üzerindeki etkiler ve uzun dönem sonuçları ele alınacaktır.

Kadın Üreme Sistemi Üzerine Etkiler

Yumurtalık Rezervine Etkisi

Sigaranın içinde bulunan nikotin, kadmiyum, benzen, formaldehit ve PAH (poliaromatik hidrokarbonlar) gibi toksik maddeler, over (yumurtalık) dokusunda oksidatif stres oluşturur. Bu durum, oosit (yumurta hücresi) kalitesini düşürürken, folikül sayısını da azaltabilir.

• American Society for Reproductive Medicine (ASRM) verilerine göre, sigara içen kadınlarda menopoz yaşı ortalama 1.5-2 yıl daha erkene kaymaktadır.

• Sigara, anti-Müllerian hormon (AMH) düzeylerini düşürerek yumurtalık rezervinin azalmasına neden olur.

Hormon Dengesizlikleri ve Ovulasyon Bozuklukları

Sigara içimi, östrojen metabolizmasını değiştirir. Aromataz enzimi inhibisyonu yoluyla, östrojen üretimini baskılar. Bu durum;

• Yumurtlamayı (ovulasyon) düzensizleştirir

• Adet düzensizliklerine yol açar

• Gebelik oluşma ihtimalini azaltır

Endometrium ve Embriyo Tutunması

Sigaranın neden olduğu endometrial disfonksiyon, rahim içi tabakanın embriyoyu kabul etme yeteneğini zayıflatır. Bu, özellikle tüp bebek (IVF) tedavilerinde embriyo transferi sonrasında implantasyon başarısızlığı ile sonuçlanabilir.

• Nikotin ve türevleri endometriyal vaskülarizasyonu azaltır

• Endometrial reseptivite bozulur

• Embriyonun tutunma şansı düşer

Erkek Üreme Sistemi Üzerine Etkiler

Sperm Kalitesi ve Sayısı

Sigara kullanımı, spermatogenez sürecine toksik etki eder. Sperm hücrelerinin gelişimi sırasında:

• DNA hasarı artar

• Hücre membranı yapısı bozulur

• Motilite (hareketlilik) azalır

• Morfoloji (şekil) bozulur

2016 yılında yapılan bir meta-analize göre, düzenli sigara içen erkeklerde sperm yoğunluğu %23, total sperm sayısı %13, hareketli sperm oranı ise %30 daha düşüktür.

Oksidatif Stres ve DNA Hasarı

Sigaranın oluşturduğu serbest radikaller, sperm DNA’sını parçalayabilir. Bu durum;

• Döllenme kapasitesinin azalmasına

• Embriyo kalitesinin düşmesine

• Düşük riskinin artmasına neden olur

8-OHdG gibi oksidatif stres belirteçleri sigara içen erkeklerde anlamlı derecede yüksektir.

Pasif İçicilik ve Üreme Sağlığı

Pasif içicilik, sigara içmeyen bireylerin sigara dumanına maruz kalması sonucu benzer biyolojik etkileri ortaya çıkarır. Kadınlarda;

• Yumurtlama düzensizlikleri

• Menstrüel siklus bozuklukları

• Endometrial yapı değişiklikleri gözlemlenmiştir.

Erkeklerde ise pasif içiciliğin:

• Sperm DNA fragmantasyon oranını artırdığı,

• Testosteron düzeylerini azalttığı
  bilinmektedir.

Tüp Bebek Tedavilerinde Başarıyı Düşürmesi

Sigara içen bireylerde IVF tedavilerinde:

• Yumurta toplama işlemi sonrası elde edilen oosit sayısı azalır

• Embriyo kalitesi düşer

• Gebelik ve canlı doğum oranları düşüktür

ASRM’e göre sigara içen kadınların IVF ile gebe kalma şansı %34’e kadar azalabilir.

Ayrıca sigara kullanan erkeklerde de tüp bebekte döllenme oranı anlamlı şekilde düşüktür.

Gebelik Sonuçlarına Etkileri

Gebelik elde edilse dahi sigara içimi;

• Düşük riskini artırır

• Plasental anomalilere neden olur

• Erken doğum ve düşük doğum ağırlığı riskini artırır

• Fetal büyüme geriliği yapabilir

Sigaranın Doz ve Süreye Bağlı Etkileri

Sigaranın kısırlık üzerindeki etkisi sadece “var” veya “yok” şeklinde değil; aynı zamanda içilen sigara sayısı ve içme süresi ile de bağlantılıdır.

• 10 yıldan uzun süredir sigara içen kadınlarda erken yumurtalık yetmezliği riski 2 kat artar

• Günde 15’ten fazla sigara içen erkeklerde sperm morfolojisinde ciddi bozulmalar gözlenmiştir

Genetik ve Epigenetik Etkiler

Sigaranın genetik etkileri sadece kişiyi değil, gelecek nesilleri de etkileyebilir.

• Sperm DNA’sında oluşan mutasyonlar, embriyonun genetik stabilitesini bozabilir

• Epigenetik değişikliklerle yumurta hücresinde DNA metilasyon bozuklukları oluşabilir

• Doğacak çocukta öğrenme bozuklukları, astım, metabolik hastalıklar görülebilir

Sigaranın Bırakılması Üreme Fonksiyonlarını Düzeltir mi?

Araştırmalar, sigarayı bırakan bireylerde üreme fonksiyonlarının belirli bir süre içinde toparlandığını göstermektedir.

• Kadınlarda AMH düzeyinde artış, adet düzeninde iyileşme gözlenmiştir

• Erkeklerde sperm sayısı, motilitesi ve DNA bütünlüğü sigara bırakıldıktan 3–6 ay sonra anlamlı şekilde düzelmektedir

Dolayısıyla infertilite sorunu yaşayan çiftlerde ilk adım mutlaka sigara bırakımı olmalıdır.

Klinik Rehberler Ne Diyor?

ASRM (American Society for Reproductive Medicine):

“Sigara kullanımı, çiftlerde gebelik şansını azaltır ve tedavi başarısını düşürür. Tüm infertil bireylere sigarayı bırakmaları önerilmelidir.”

ESHRE (European Society of Human Reproduction and Embryology):

“Sigaranın doğrudan ovaryan rezervi azalttığı, tüp tıkanıklıkları ve endometrial bozulmalarla gebelik şansını düşürdüğü bilimsel olarak kanıtlanmıştır.”

Sigara Kısırlığa Yol Açar mı? Evet – Çok Net Bilimsel Kanıtlarla

Sigara; yumurtalık fonksiyonlarını baskılar, endometrial yapıyı bozar, sperm kalitesini düşürür, DNA hasarına yol açar, implantasyonu engeller ve hem doğal hem de yardımcı üreme teknikleriyle gebelik şansını azaltır. Dolayısıyla “Sigara kısırlık yapar mı?” sorusuna bilimsel yanıt çok açıktır:

Evet, sigara hem kadın hem de erkeklerde kısırlığa neden olabilir.

Üstelik bu etki sadece aktif içicilikte değil, pasif maruziyetle de ortaya çıkabilmektedir. İnfertilite ile mücadele eden bireyler için sigarayı bırakmak, sadece genel sağlık değil, doğurganlık açısından da ilk yapılması gerekenlerdendir.